Kuovskâsij algâvuolgâ lii Piäiváást. Piäiváštiälkkumaksim ääigi korrâ piäivášpieggâ šadda varriidâttâm čalmain, protonijn já elektronijn, moh Eennâm áimukiärdán skuvgááttijnis keldih vuosâsajasávt happiatomijd, typpimolekyylijd já vetyatomijd. Eennâm magneetkieddi prinsiplávt iästá toi peessâm áimukiärdán, mut magnetosfáárist liijká kávnojeh sajeh, main čalmaah peesih siisâ. Čalmai lihâdemenergia lii vala taan muddoost meendu vyeligâš päljis čolmijgijn uáinojeijee kuovskâsij šoddâmân. Magneetkiedist čalmaah punjâgeh plasmatuálbusân, mast tohjoreh magnetosfáár vyeimiviijvij pirrâ pirrâspiiraal hámásii rađe mield. Siämmást toi lihâdemenergia lassaan, já nuuvt toh šaddeh ain aldeláá áimukeerdi, moos puáđidijnis toi energia lii lasanâm 100–1000-kiärdásâžžân.
Sämmilij evakko lii sämmilij sirdem máádás Laapi suáđi ääigi.
Suomâ jotkâsuáti Sovjetlittoin nuuvâi čohčâmáánu aalgâst 1944. Tastmaŋa Suomâ algâttij suáđi Saksa suátivievâ vuástá. Saksaliih sirdâšuvvii kuuloold tavas já Tave-Taažân. Laapi eennâmkode puoh ässeeh evakuistojii suáđi vyelni meddâl. Tastko suátitoimâkuávlu maadârääji lâi Oulujoki-Oulujärvi-Sotkamo-linjáást, te tavemus torvolâš saje lâi Koskâ-Tavepoođâeennâm suulân 700 km Säämist máádás. Iänuduv sämmiliih evakuistojii Tave-Ruotân.
Anarâškielâ lii sämikielâ, mii kielâlávt lohhoo nuorttâkielâi nannaamjuávkun. Ton aldemuš suhâkielâ lii nuorttâlâškielâ. Anarâškielâst láá suulân 450 sárnod.
Anarâškielâ lii áinoo sämikielâ, mii sárnoo tuše Suomâst. Tom sárnuh ärbivuáválávt Aanaarjäävri pirrâsijn, já ei. täin soojijn: Njellim, Avveel, Menišjävri, Riemâšjuuhâ, Mosshâš, Aanaar markkân, Kaamâs, Ákšujävri, Čovčjävri, Ijjävri, Čevetjävri já Päärtih.
|
