Sveicci
Sveicci (saksakielân Schweiz, ranskakielân Suisse, italiakielân Svizzera, retoromaankielân Svizra), virgálávt Sveeici vuárnumlitto (läättinkielân Confoederatio Helvetica, uánádâs CH) lii staatâ Euroopist. Sveeicist ij lah virgálávt uáivikaavpug, mutâ Bern tuáimá staatâ de facto -uáivikaavpugin.
| Sveeici vuárnumlitto Schweizerische Eidgenossenschaft (saksakielân) Confédération suisse (ranskakielân) Confederazione svizzera (italiakielân) Confederaziun svizra (retoromaankielân) |
|
|---|---|
 lippu |
 vaakun |
 Sveeici sajadâh Euroopist |
|
| Staatâhäämi | vuárnumlitto |
| Uáivikaavpug | Bern (de facto) |
| Eres kaavpugeh | Zürich, Geneve, Basel, Lausanne, Winterthur, Luzern, St. Gallen, Lugano, Biel/Bienne |
| Vijđodâh | 41 291[1] km² |
| – sisčääci |
4[1] % |
| Ässeeloho (2019) | 8 603 900[2] |
| – ässeesaahâdvuotâ | 207 ässed/km² |
| – aalmugstuárrum | 0,7 [2] % (2019) |
| Virgáliih kielah | saksakielâ, ranskakielâ, italiakielâ já retoromaankielâ |
| Vaaluut | Sveeici frangi (CHF) |
| BAP (2020) | |
| – ohtsis | 740 702 miljovn [3] USD |
| – per ässee | 85 258 USD |
| Äigi | UTC+1 |
| – kesiäigi | UTC+2 |
| Uánádâs | CH |
| Sundenummeer | +41 |
| Internet TLD | .ch |
| Aalmuglâšlaavlâ | Schweizerpsalm ađai Sveeici psalmâ |
|
|
|
Historjá
muteSveicci lii lamaš jiečânâs staatâ ive 1291 rääjist. Tobbeen lii kievrâs federalism ađai puoh aašijn ulmuuh merideh páihálii tääsist nuuvt ennuv ko máhđulâš. Kieldâ meerrid kieldâ aašijn tegu luodâin, pasâttâshuolâttâsâst jna. Kanton meerrid stuárráámuu uásist tehálijn aašijn tegu viäruttâsâst, škovliimist jna. Staatâ vuod meerrid tuše smavvâ uásist aašijn (om. postâlájádâsâst, eennâmpiäluštâsâst, tuulist jna). Meiddei orroomlove finnee kantonist ige staatâst. Ađai jis kiinii värree kantonist nuubán, te sun ferttee finniđ uđđâ orroomlove ton kantonist, kuus sun lii varrim.[4]
Eennâmtiätu
muteSveeici vijđodâh lii 41 291 km², mast 4 % lii čääci.[1] Vijđoduv mield Sveicci lii maailm 135. stuárráámus staatâ.[5] Sveicci lii alppâeennâm já siseennâmriijkâ, ko tot ij lah merâriddoost.
Sajadâh já rääjih
muteSveicci lii staatâ Koskâ-Euroopist. Ton ránnjástaatah láá tavveen Saksa, nuorttân Nuorttâriijkâ já Liechtenstein, mäddin Italia sehe viestârist Ranska. Sveeicist staatârääjih láá ohtsis 1 770 km.[5] Ton kuhemus rääji lii Italiain; tot lii 698 km kukke.[5] Uánihumos lii 41 km rääji Liechtensteináin.[5] Sveicci lii siseennâmstaatâ ađai tast ij lah ollágin merâriddo.
Morfologia
mute
Sveeici alemus saje lii Dufourspitze čokke (4 634 m).[5] Ton vyeligumos saje vist lii Maggioremjäävri riddo (195 m).[5]
Haldâttâh já politiik
mute
Sveeici staatâhäämi lii vuárnumlitto. Sveeici staatâhovdâ lii Sveeici littorääđi, mon president ive 2024 lii Viola Amherd.
Kuávlulâš jyehim
mute- Válduartikkâl: Sveeici kantoneh
Eennâm lii juohhum kantonáid, main lii vijđes jiešhaldâšem.
Staatâhäämi
muteSveeici vuárnumlittoost lii njuolgâ demokratia. Sveicciliih merideh masa puoh aašijn aalmugjienâstmijguin. Kii peri puáhtá vaattâđ aalmugjienâstem mon peri ääšist, jis sun pasta čokkiđ tuárvi ennuv vuáláčalluid (50 000 vuáláčaalâd normaallii laavâ nubásmitmân já 100 000 vuáláčaalâd vuáđulaavâ nubásmitmân). Aalmugjienâstmij loppâpuáđus lii čannee.[4]
Viehâdâh
muteKaavpugeh
muteSveeici stuárráámus kaavpug lii Zürich.
Fáádást eres soojijn
mute
Wikimedia Commonsist láá koveh teikkâ eres tiätuvuárháh fáádást Sveicci.
Käldeeh
mute- ↑ 1,0 1,1 1,2 Raum, Umwelt Bundesamt für Statistik. Čujottum 15.12.2024. (saksakielân)
- ↑ 2,0 2,1 www.bfs.admin.ch - Ässeeloho Čujottum 7.7.2020 (saksakielân)
- ↑ www.imf.org Čujottum 7.7.2020 (eŋgâlâskielân)
- ↑ 4,0 4,1 Fabrizio Brecciaroli: Aalmugjienâstem Glarusist Loostâš 2021/4: Anarâškielâ servi ry. Čujottum 13.12.2021.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Explore All Countries — Switzerland The World Factbook. Čujottum 15.12.2024. (eŋgâlâskielân)