Aanaarjäävri rakkeet

Aanaarjäävri rakkeet lii sovjetlittolâš rakkeet, mii čájádij juovlâmáánu 28. peeivi 1984 Baareencmeerâ paajaabeln. Tot kiirdij Suomâ pel já loopâst koočâi Aanaarjáávrán.

Tábáhtusah

Taažâ piäluštâsministeriö almottâs

Uđđâivemáánu 2. peeivi 1985 Taažâ piäluštâsministeriö almottij, ete Taažâ piäluštâslágádâs tutkah lijjii aiccâm rakkeet, mii kiirdij Taažâ paajaabeln já talle sirdâšui Suomâ pel.

Vuástáväldim Suomâst

Suomâ uáiviovdâkodde ij sárnum ääšist ennuv. Syemmilâš virgeomâhááh iä aalgâst tiättám teikâ mieđettâm, ete Suomâ áimutile lâi rikkum. Ääšist muštâlij vuossâmužžân Taažâ radio. Suomâ räjikosáttâh ij lamaš finnim tiäđu rakettist. Laapi tutkaviärmádâh lâi toohâm "huámmášuumijd" rakettist, mutâ kihheen ij visásmittâm ääši.

Taažâ visásmitij, ete Baareencmeerâst lâi pacâttâm hárjuttâllâmrakkeet, mii lâi talle čájádâm Suomâ pel já lâi koččâm ušom Aanaarjáávrán. Suomâ aaviseh kieđâvušškuottii ääši, veikkâ rakkeetteoriast iä vala lamaškin tuođâštusah. Anarist kuittâg algii ucâmeh, já olgoeennâmlij aavisij ovdâsteijeeh pottii Suomân.

Aicâstuvah Laapist

Laapist loveh ulmuuh muštâlii čuovâalmonijn já päävkitmijn jieškote-uvlágánijn tieđettemniävuin. Taažâ haldâttâs ááigui väidiđ tábáhtusâst Sovjetlito haldâttâsân. Taažâ uáiviminister Kåre Willoch mielâst tábáhtus lâi uáli tuođâlâš, mutâ sun tiäduttij, ete tot lâi vaahâg ijge provokaatio já ete Taažâ já Sovjetlito koskâvuođah iä huánnán. Meid Ruotâ olgominister tuáivui, ete ääšist ij šoodâ diplomaatlâš skandaal. Sun kuittâg tiäduttij, ete raketteh láá háituliih Tave-enâmij torvolâšvuotân.

Suáldátlitto Nato huolâstui jeessânstaatâidis áimutiileest, mutâ ij áigum väidiđ ääšist Moskovan. Meid Ovtâstum staatâi olgoministeriö lâi ääšist passiivlâš.

Sovjetlitto mieđettij uđđâivemáánu 4. peeivi, ete jieijâs rakkeet lâi luávkkám Suomâ já Taažâ áimutile ovdebáá ohhoost. Sovjetlito stuorrâvuolgâttâsulmuuh Suomâst já Taažâst áánuin addâgâs ääšist enâmij olgoministeriöid. Suomâ Sovjetlito stuorrâvuolgâttâsolmooš Vladimir Sobolev eelij olgominister Paavo Väyrys kulen ánumin addâgâs. Rakkeet lâi ušom vuálgám rađestis juovlâmáánu 28. peeivi Baareencmeerâst uárnejum suátihárjuttâllâm ääigi.

Olgoeennâmliih toimâtteijeeh imâštâllii já árvuštâllii Suomâ virgeomâhái hiđes tieđettem já tom, ete tieđettem adelui Helsigist veikkâ mediai ovdâsteijeeh lijjii-uv Anarist.

Uuccâm

Aanaarjäävri rakkeet algii kuittâg uuccâđ uđđâivemáánu 30. peeivi, ko aanaarlâš puásuialmai Veikko Saijets almottij, ete sun lâi kavnâm lastiktiiŋgâ, mast lâi ruošâkielâlâš tekstâ.

Saijets lâi kavnâm tom kyehti oho tooleeb, ko sun lâi vuojâšmist moottorkiälháin Aanaarjäävri taavaakeeji alda. Sun tuálvui tiiŋgâ Laapi räjikosáttuv ovdâkoodán, mii aalgij tállân tutkâđ ääši. Räjikosáttuv almaah kavnii Aanaarjäävrist maaŋgâid meetaalpittáid, moh kullii rakettân. Palhâšummeen Saijets finnij tuše pullákaahvijd.

Rakkeet kavnum já luptim jäävrist

Suomâ áimuvuoimij puohčâleijeeh usâškuottii rakkeet jieŋâkolmâ Aanaarjäävrist čuávuváá peeivi. Puohčâleijeeh kavnii maaŋgâid rakkeet oosijd. Lussâdumosijd oosijd loptejii jäävrist helikopteráin. Oosij vuođâlovoi vuáđuld totkeeh árvuštâllii, ete rakkeet lâi suulân 15 ihheed puáris. Ton lasseen ruošâkielâlij noomâi vuáđuld meridii, ete koččâmâšâst lâi mollârakkeet. Suomâ virgeomâhááh seelvâtškuottii, ferttee-uv oosijd macâttiđ Sovjetliiton.

Oosij juávhust lijjii rakkeet keeči sehe ennuv uccâ uásih. Jieŋâ asseest lâi ruopsis aamnâs, mon kasodâh lâi suulân 7 cm. Totkeeh árvuštâllii, ete rakkeet ij lamaš pävkittâm ollágin, pic tot lâi koččâm njuolgist jáávrán. Olgoministeriö vuoigâdvuođâlii uásáduv hovdâ Eero Kekomäki pahudij, ete rakkeet macâttuvvoo, jis algâalgâlâš omâsteijee nuuvt váátá. Sovjetlito ambassaad ánuttij rakkeet oosij macâttem.

Uđđâivemáánu 31. peeivi áimuvuoimij puohčâleijeeh kavnii rakkeet monnjâuási masa 40 ceehi sälttipuolâšist. Rakkeet monnjâuási loptejii jäävrist kuovâmáánu 1. peeivi Sovjetlito tuoivust. Kuovâmáánu 2. peeivi loptejii rakkeet moottoruási.

Rakkeet teknisâš tutkâm

Ovdil macâttem rakkeet tutkii Piäluštâsvuoimij tutkâmkuávdáást Tikkakoskist já Tamperest. Rakkeet tutkui uáli tárkká. Ulmen lâi visásmittiđ, et tast ij lamaš radioaktiivlâš suonjârdem iäge pävkittemamnâseh teikâ -kolgoseh.

Rakkeet macâttem Sovjetliiton

Suomâ suáldátvirgeomâhááh luovâttii rakkeet kuovâmáánu 8. peeivi Vainikkalast. Suomâ staatâ ánuttij Sovjetlittoost 560 000 määrhi sajanmáávsu helikopter kevttimist, jođettemkuástádâsâin já muádilov almaa pajeääigipargoost. Sovjetlitto almottij jo siämmáá peeivi, ete tot miätá sajanmááksun.

Mađhâšem ávhástâl tábáhtussáin

Mađhâšem ovdedemkuávdáá Laapi kuávlujođetteijee táátui mađhâšemirâtteijee Teuvo Katajamaa puáttiđ Anarân. Katajamaa kárvudâđâi juovlâstáálu pihtâsáid já čuážui rakkeet paaldâst. Anarist leijee olgoeennâmliih toimâtteijeeh kovvejii tábáhtus já čuovâkove laavdâi jotelávt ubâ maailmân. Virgeomâhááh iä lijkkum ollágin Mađhâšem ovdedemkuávdáá ornim tábáhtusân, mutâ piäluštâsvuoimij almai mielâst jieŋâ alne čuážžoo juovlâstáálu lâi hävski.

Aanaarlâš bensinsajattâh vuobdij "rakkeet-muuŋkijd". Hooteel Avelist rahtii uđđâ purrâmušlisto, moos kullii "Pittáášmääli", "Rakkeetrávdu" já "Kävnee kááhuš". Taat purrâmušlisto lâi fáállun muáddi oho hotellist, já tast tiilájii 20–50 meripittád jyehi eehid. Ráávdu fallii taldrikist, mon roobdâst lâi rakkeet.