Suáhi
Suáhi (Betula) lii lostâmuorâ. Tot lii puoh táválumos muorâ Säämist já lii lamaš ohtâ tehálumosijn šadoin sämmilijd. Suáhi šadda vijđáht maaŋgâlágánijn soojijn Säämist. Tot kávnoo meecijn, ridoin, jeegijn já tuoddârijn. Tuodârkuávluin tot lii áinoo muorâ, mii tobbeen šadda, já tondiet tobbeen ton merhâšume lii lamaš vala stuárráb.[1]
Suáhi suomâkielân já eres sämikieláid
mute- suomâkielân: koivu[1]
- maadâsämikielân: soågie[1]
- umesämikielân: sååhkee[1]
- pittáámsämikielân: såhke[1]
- juulevsämikielân: soahke[1]
- orjâlâškielân: sohki, soakke[1]
- nuorttâlâškielân: sueʹǩǩ[1]
- kieldâsämikielân: suəɢ͕k͕[1]
Šlaajah Suomâst
mute- Sieivâsuáhi (Betula pubescens)
- Tuodârsuáhi (Betula pubescens ssp. Czrepanovii)
- Sonjosuáhi (Betula pendula)
- Skierri (Betula nana)
Sonjosuáhi lii koškásub soojij muorâ já váátá eenâb čuovâ ko sieivâsuáhi, mii šadda meiddei jeegijn já suoivust.[1] Säämist sieivâsuáhi, tuodârsuáhi já skierri láá táváluboh ko sonjosuáhi.[1] Tuodârsuáhi lii jiešalnees siämmáš suáhi, mii šadda leevijn já vuovdijn, mut tot lii nuuvt pyereest vuáhádum tuodârkuávloid, et puáhtá pyereest-uv kočodiđ tom aaibâs jieijâs suáhišlaaijân.
Kiävttu sämmilij kulttuurist
muteSämmiliih läävejii kevttiđ nuorâ suáhiloostâid talhâsin kudduumij vuástá. Loostah piäijojii njuolgist häävi oolâ. Kužžâvaaivijd tipšuu vuoššum lostâiguin já luččâtaavdâ vuoššum suáhipárhoin. Tast finnejii talkkas meiddei čalmetaavdân, liäsmán, kuorsâttâhân já kunnâpuákun.[1]
Suáhipáárhust rahtii viermij kobđottâsâid já tedduid. Páárhus, muorâst já paahijn sämmiliih raahtij liitijd. Tiäđust-uv suávist finnij meid huksim- já puáldimmuorâid. Kuátán finnejii oovsijn vuáláá, mon oolâ tyelji pieijui. Čuoškah iä kivsedâm kuáđist, ko skierriuávsih puáldojii tuulâst já tast šoodâi suovâ.[1] Veikkâ tááláá ääigist láá puáldimmuorah Säämist-uv finniimist aainâs-uv kuulmâ šlaajâst, te suáhi lii tain ain-uv puoh pyeremus liegâdeijee.
Kiđđuv suáhimuorâin finnee määihli, já tom sämmiliih-uv láá kiävttám. Nisoneh já párnááh nurrii määihli, já tot juhhui nuhtán teikkâ toos vuoššui ruuvâšsuohâd teikkâ ruuvâšmääli. Määihli lasseen sämmiliih láá puurrâm meiddei suávi njale (suomâkielân koivun mäihä). Tom puáhtá voskâđ suávi teikkâ peesi ruŋgoost korrâkeerdi vyelni.[1]
Käldeeh
mute |
Wikimedia Commonsist láá koveh teikkâ eres tiätuvuárháh fáádást Suáhi. |