Ruošâluosâ (Oncorhynchus gorbuscha) lii kuálhismeerâluosâi suuhân kullee luosâšlaajâ. Eŋgâlâskielân ruošâluosâst láá noomah "pink salmon" já "humpback salmon". Suomâkielân ruošâluosâ lii "kyttyrälohi", já tlingitkielân tot lii "cháas'". Suomâkielâlâš nommâ puátá kurppeest, mii orásijn šadda ovdil kuuđđâm.

Ruošâluosâ
Oncorhynchus gorbuscha
(Walbaum, 1792)
Tile DD (váijuvávt tubdum)
Tieđâlâš luokittâllâm
Doomeen Sellâvááimusliih Eucarya
Kodde Elleekodde Animalia
Uáiviráiđu Savosuonâsiih Chordata
Vyeliráiđu Čielgitávtáliih Vertebrata
Pajeluokka Tähtikyeleh Osteichthyes
Luokka Actinopterygii
Vyeliluokka Neopterygii
Lahko Luosâkyeleh Salmoniformes
Hiäimu Luosah Salmonidae
Vyelihiäimu Eidusiih luosah Salmoninae
Suuhâ Kuálhismeerâluosah Oncorhynchus
Šlaajâ gorbuscha

Väldimeerâst eres kyeleh já riddokuávlui lodeh poreh uccâ ruošâluosâid, já rävis ruošâluosâid vist poreh sehe merânjomâtteijeeh (om. päkkiválláh) já kyeleh (om. kuálhismeerâpáldáhhaih).[1] Saivâčääsist ruošâluosâid poreh eromâšávt kuobžah, mutâ meiddei kuumpih, čiävráhvielgisuáivmerâkuáskimeh.[1]

Olgohäämi já stuárudâh

mute

Ruošâluosah láá čiččâm virgálii luosâšlaajâst puoh ucemusah. Ruošâluosah teddih 1,5–2 kg, já toh láá 40–50 cm kuheh. Stuárráámus ruošâluosâ kuittâg teedij 6,8 kg, já tot lâi 76 cm kukke.[2]

Väldimeerâst ruošâluosah láá kuovgissiilbâivnásiih. Ruošâluosâi selgi muttoo kuovgisruánáájin já čuávji vielgâdin talle ko toh mäccih juvváid kuuđđâđ. Orásijn šadda kurppe, já tast ruošâluosah láá finnim noomâ "humpback").[1] Ruošâluosâin láá tevkis tiälhuh roopâst já monnjâveepsist.[1]

Raavâd

mute

Saivâčääsist ruošâluosah poreh planktontiäpuid já čielgitävtittemes elleid. Väldimeerâst planktontiäpui já čielgitävtittemes ellei lasseen toh poreh uccâ kuáláid.[3] Ruošâluosah poreh meiddei kalmarijd.[3] Kođoääigi ruošâluosah jaskeh purâmist ollásávt.[3]

Lavdâm

mute

Aasiast ruošâluosah iälusteh Ruošâ Lenajuuvâst, KoreastJaapaan Honshūsuollust. Tave-Amerikist toh tiättojeh Kanada Mackenziejuuvâst[4] ain Pugetluovtâ räi Washington uásistaatâst. Ruošâluosah kuittâg uáinojii meiddei Kaliforniast tagarijn juuvâin ko San Lorenzo ive 1915[5]Sacramento 1950-lovvoost.[6]

Ruošâluosah láá ištâdum Tave-Amerik Stuorrâjavrijd, já toh láá jo hárjánâm eelliđ tobbeen.[7] Euroopist ruošâluosah láá ištâdum VielgismeerânBaareencmeerân. Ruošâluosah láá oinum vaajâldmin juuvâin Taažâst, Ruotâst, Irlandist, Stuorrâ-BritanniastIslandist. Taažâ riddokuávluin ruošâluosah tiättojeh jo vijđáht. Suomâst ruošâluosah tiättojeh Tiänujuuvâst, AanaarjuuvâstNjiävđámjuuvâst.

Ive 2017 ruošâluosânääli stuáruškuođij jotelávt, já siämmást ton tiettumkuávlu vijđánij Suomâ já Taažâ juuvâin. Stuárrumliähtu lasanij uđđâsist ive 2021. Ovdil ive 2017 arvâlui, ete Tiänujuuhân vajâldii muáddi čyeđe ruošâluossâd ain parâttes iivij. Iivij 2017–2019 vajâldii suullân 5 000 ruošâluossâd, já ive 2021 suullân 50 000 ohtâgâssâd. Parâlij iivij vist nääli lii pissoom uccen. Suijâ ruošâluosânääli jotelis stuárumân lohtâs muttojeijee šoŋŋâdâhtilán. Tastko Baareencmeerâst šoŋŋâ muttoo lieggâsubbon kiđđuv, te tobbeen ain eenâb já eenâb čiivgah rippáseh, já tondiet ain eenâb já eenâb rävis ruošâluosah vajâldeh juvváid kuuđđâđ.

Ruošâluosah láá kolmâčäcikyeleh, já toh piergejeh pyeremusávt ko čääci lii 5,6–14,6 °C.

Lasanem

mute
 
Ruošâluosah vaajâldmin Alaskast

Ruošâluosâi eellimsykli lii kyevti-ihásâš, já ruošâluosâin tiättojeh kyehti nääli: parâttesihásiih já parâlâšihásiih. Toh iä kuássin parâttâl koskânis.

Kođo tábáhtuvá kesimáánu loopâst roovvâdmáánu pelimudo räi. Niŋálâsah kuáivuh kuopijd, moid toh kyeđih meinijdis. Siämmást puátih oráseh, moh kulgâtteh kuopsâ meeinij oolâ. Niŋálâsah vähtejeh kuopijd tassaaš ko toh jäämih. Čiivgah kočâtteh korâidis juovlâmáánust kuovâmáánu räi, já njuhčâ-cuáŋuimáánust toh vaajâldškyetih meerân. Meerâst ruošâluosah poreh já stuáruh jotelávt,[1] já toh šaddeh kuuđđâmahan kyevti-ihásâžžân.

Fáádást eres soojijn

mute

Käldeeh

mute
  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Pink Salmon fisheries.noaa.gov. 22.12.2023. Čujottum 26.6.2024. (eŋgâlâskielân)
  2. Oncorhynchus gorbuscha fishbase.mnhn.fr. Čujottum 26.6.2024. (eŋgâlâskielân)
  3. 3,0 3,1 3,2 Pink Salmon www.adfg.alaska.gov. Alaska Department of Fish and Game. Čujottum 26.6.2024. (eŋgâlâskielân)
  4. Irvine, J.R. et al.: Pacific Salmon in Canada's Arctic Draining Rivers, With Emphasis on Those in British Columbia and the Yukon (PDF) web.archive.org. 2009. Pacific Fisheries Resource Conservation Council. Čujottum 27.6.2024. (eŋgâlâskielân)
  5. Scofield, N. B.: The humpback and dog salmon taken in San Lorenzo River. California Fish and Game, 1916, nr 2 (1), s. 41. (eŋgâlâskielân)
  6. Hallock, Richard J. & Fry, Donald H. Jr.: Five Species of Salmon, Oncorhynchus, in the Sacramento River, California. California Fish and Game, 1967, nr 53 (1), s. 5–22. (eŋgâlâskielân)
  7. Pink Salmon (Oncorhynchus gorbuscha) nas.er.usgs.gov. USGS Nonindigenous Aquatic Species Database. Čujottum 27.6.2024. (eŋgâlâskielân)