Ruošânjuámmil (Lepus europaeus) lii njuámmilellei laahkon kullee šlaajâ, mii tiättoo algâalgâlâš šlaaijân EuroopistAasia uárjioosijn.

Ruošânjuámmil
Lepus europaeus
(Pallas, 1778)
Tile LC (eellimvuáimálâš)
Tile Suomâst LC (eellimvuáimálâš)[1]
Tieđâlâš luokittâllâm
Doomeen Sellâvááimusliih Eucarya
Kodde Elleekodde Animalia
Uáiviráiđu Savosuonâsiih Chordata
Vyeliráiđu Čielgitávtáliih Vertebrata
Luokka Njomâtteijeeh Mammalia
Lahko Njuámmilelleeh Lagomorpha
Hiäimu Njuámmileh Leporidae
Suuhâ Lepus
Šlaajâ europaeus

Stuárudâh já olgohäämi mute

Ruošânjuámmil rummâš kukkodâh lii 55–68 cm, já seibi lii 8–12,5 cm kukke. Ruošânjuámmil tiäddá 2,5–7 kg já iälá táválávt 8–12 ihheed.[2] Čielgipeeli lii fiskislágán ränisruškâd, já čuávjipeeli lii vielgâd. Ertpeleh, čeve já ryevjih láá ruostâruopsâdeh teikâ ruostâfiskâdeh. Seibi lii vielgâd já čappâd. Peeljih láá kuheh já tain lii čapis keeči. Tälvisoksâm ivne mulsâšud aldasáid kesisoksâm iivnest silbâránásân. Njuámmil sitá ollásávt vielgis tuurkân, mutâ ruošânjuámmil tälvisoovsâ lii váhá kuovgâdub ko kesisoovsâ.[3] Keessiv ruošânjuámmil iärut njuámmilist kuhebijn peeljijn já kyevtivnásii seeibist.

Lavdâm já eellimpiirâs mute

 
Ruošânjuámmil lavdâm. Ruopsis kuávlu lii algâalgâlâš eellimpiirâs já violet kuávluh láá kalvemkuávluh.

Ruošânjuámmil lii algâaalgâst lavdâm Uárji-Aasia koškejolgádâsâin. Euroop stuorrâ šaddokerdistielâsijn ruošânjuámmil lii enâmustáá lavdâm lostâvuovdijd, siähálâsvuovdijd já koškejolgádâssáid. Ruošânjuámmil lavdâmpirâsin lii masa ubâ Euroop, tuše Tave-Euroopist iä tiettuu ruošânjuámmileh. Suomân ruošânjuámmil laavdâi maadânuorttist 1800-lovo loopâ rääjist, já 1930-lovvoost tot lâi jo lavdâm masa ubâ Suomân. Onnáá peeivi ruošânjuámmil tiättoo Oulu aloduv räi.

Ruošânjuámmil lii kolvum meid Ovtâstum kunâgâskoodán. Lii arvâlum, ete jo tovlááh roomaliih kolvii ruošânjuámmil Britannian. Ruošânjuámmil lii kolvum meid Euroop ulguubel: Argentiinan, Australia Tasmanian, Barbadosân, Brasilian, Kanadan, Chilen, Falklandân, Irlandân, Uđđâ-Seelandân, Réunionân, UruguaynOvtâstum staatáid.

Ruošânjuámmil mákkoo aassâmviäsui aldasijn muorâkaardijn, muorâstuvâin já piälduin. Njuámmil vuod mákkoo eenâb meecijn. Mecciroobdâin taah kyehti šlaajâ sättih eelliđ paldâluvâi. Motomin ruošânjuámmil já njuámmil ruossâlistojeh-uv.[4]

Lasanem mute

Ruošânjuámmil lassaan pyereest. Niŋálâs puáhtá čivgâđ kulmii, motomin joba neljii ivveest. Ruošânjuámmiloráseh kištodeh niŋálâsâst. Kištottelleeh čuážžuleh monnjâjuolgijd já tuáruh kepilijguin.[5] Čuávjiäigi lii 42 peivid. Táválávt šaddeh 7–10 čivgâd.[6] Čiivgah uáinojeh, já tain láá soksâmeh. Enni piämmá čiivgâid ohtii peeivist suullân kyevti oho ääigi.

Fáádást eres soojijn mute

Käldeeh mute

  1. Thomas Lilley: Ruošânjuámmil – Lepus europaeus Suomen Lajitietokeskus. 2019. Čujottum 30.3.2022. (suomâkielân)
  2. Rusakko - sallanalakoulu.purot.net Čujottum 3.5.2021 (suomâkielân)
  3. Talveen valmistautuminen, eläimet - oulu.fi Čujottum 3.5.2021 (suomâkielân)
  4. Rusakko, jänis vai rusakko-jänis? - suomenluonto.fi Čujottum 3.5.2021 (suomâkielân)
  5. Rusakkojen kevätturnaus - suomenluonto.fi Čujottum 3.5.2021 (suomâkielân)
  6. RUSAKKO (Lepus europaeus) - riistakolmiot.fi Čujottum 3.5.2021 (suomâkielân)
 
Jurgâlus
Taat artikkâl teikkâ uási tast lii jurgâlum teikkâ toos láá uccum tiäđuh ereskielâlâš Wikipedia artikkâlist.
Algâalgâlâš artikkâl: fi:Rusakko