Wikipedia

Čapispieiniskodde

Čapispieiniskodde (Odocoileus hemionus) lii Tave-Amerik viestâroosijn iälusteijee koddešlaajâ. Čapispieiniskodde lii vielgispieiniskode aldemus hyelkkišlaajâ, já toh pyehtih lasaniđ koskânis.

Čapispieiniskodde
Odocoileus hemionus
(Rafinesque, 1817)
Tile LC (eellimvuáimálâš)[1]
Tieđâlâš luokittâllâm
Doomeen Sellâvááimusliih Eucarya
Kodde Elleekodde Animalia
Uáiviráiđu Savosuonâsiih Chordata
Vyeliráiđu Čielgitávtáliih Vertebrata
Luokka Njomâtteijeeh Mammalia
Lahko Kyeppirelleeh Artiodactyla
Hiäimu Sorvâelleeh Cervidae
Vyelihiäimu Kodeh Capreolinae
Suuhâ Odocoileus
Šlaajâ hemionus

Eŋgâlâskielâlii noomâs "mule deer" čapispieiniskodde lii finnim stuorrâ peljijnis, moh sulâstiteh muuli peeljijd. Suomâkielân čapispieiniskodde lii "mustahäntäkauris" teikâ "muulipeura". Suomâkielâlâš nommâ "mustahäntäkauris" lii puáttám tast, ete ton pieinis lii čappâd, nubenáál ko vielgispieiniskoddeest.

Ilvâseh, keeđhih, puumah, räniskuobžah, čapiskuobžah, kuumpih já kojoteh pivdeh čapispieiniskuudijd. Kuobžah sättih koddeđ rävis kuudijd-uv, mutâ táválávt piätuelleeh koddeh vuosijd já puáris teikkâ pyeccee ohtâgâsâid. Ton lasseen piätuelleeh poreh čapispieiniskuudij haaškâid. Tiervâs já stuorrâ orásijd piätuelleeh koddeh harvii.[2] Čapispieiniskodde lii pivdoellee, já tot miäcástuvvoo čohčuv.[3]

Olgohäämi já stuárudâh

mute

Čapispieiniskoddeores tiäddá 55–150 kg já koskâmiärálávt 92 kg. Láá kuittâg tiettum meiddei oráseh, moh láá tiäddám joba 210 kg. Niŋálâsah láá ucebeh, suullân 43–90 kg já koskâmiärálávt 68 kg.[2][4][5]

Vyelišlaajâ Odocoileus hemionus sitkensis lii kuittâg čuuvtij ucceeb: oráseh teddih koskâmiärálávt 54,5 kg já niŋálâsah 36 kg.[6]

Čapispieiniskode sevealodâh lii 80–106 cm, já kukkodâh njuuneest pieiniskiäčán lii 1,2–2,1 m. Pieinis lii 11,6–23 cm kukke.[2][4][5]

Čapispieiniskodeh já vielgispieiniskodeh láá uáli jo siämmáálágáneh šlaajah, mutâ taid puáhtá iäruttiđ toi peeljij, čoorvij já piäiná iivne vuáđuld. Čapispieiniskodeh láá meiddei stuárráábeh ko vielgispieiniskodeh.

Tuše orásijn láá čuárvih. Čuárvih kaččeh táválávt kuovâmáánust, já toh šodâškyetih masa tállân.

 
Čapispieiniskode lavdâm vyelišlaajâ mield
  O. h. sitkensis
  O. h. columbianus
  O. h. californicus
  O. h. fuliginatus
  O. h. peninsulae
  O. h. eremicus
  O. h. hemionus

Lavdâm

mute

Čapispieiniskode lavdâm lii uáli jo viijđes, já toh kávnojeh Tave-Amerik viestâroosijn Yukonist já Alaskast tave-Meksiko räi.[7] Čapispieiniskodeh iälusteh Källeevaarij viestârbeln, mutâ meiddei Stuorrâ tuolbâdâsâi viestâroosijn. Toh tiättojeh ovdâmerkkân Saskatchewan, Nebraska, Kansas já Texas viestâroosijn.

Ulmuuh láá meiddei puáhtám čapispieiniskuudijd Argentiinan já Kauai suollui, mii lii Havaiji suáluikuávlust.[8]

Eellimkuávluinis čapispieiniskodeh iälusteh meecijn, váráduvâin já preeriain.[2][8]

Raavâd

mute

Čapispieiniskodeh láá šaddoporreeh, já toi raavâdvaaljan kuleh 788 šaddošlaaijâd.[9] Raavâd, maid čapispieiniskodeh poreh, lii kiddâ toi eellimkuávlust já iveaaigijn.[9]

Čapispieiniskodeh poreh páávuid, sinošaddoid, pähkinijd já muorjijd.[9][10] Toh poreh meiddei tagarijd kuobbârijd, moh šaddeh eromâšávt Källeevaarij maadâoosijn.[9]

Motomin ulmuuh piemmih čapispieiniskuudijd tälviv, amas toh jäämmiđ raavvâd vänivuođâ tiet. Virgeomâhááh iä kuittâg haalijd, ete kodeh piämmojeh tälviv, tastko maaŋgâlágáneh taavdah sättih levâniđ älkkeebeht talle ko kodeh láá oovtâst. Tälvipiemmâm sáttá meiddei styerediđ čapispieiniskoddenaalijd, já jis toh stuáruh hirmâdávt, te toh tovâtteh ennuv vahâgijd šaddoid, maid toh poreh.

Lasanem

mute

Čapispieiniskuudij kieimâmäigi lii čohčuv. Talle oráseh šaddeh hirmâd aggressiivlâžžân. Toh taištâleh koskânis, já siämmáá kieimâm ääigi toh pyehtih háváduđ joba 30 kerdid taištâlmijn.[7] Niŋálâsah parâttâleh maŋgáin orásáin. Niŋálâs kuáddá táválávt kyehti vyesi kiđđuv.[11]

Varriimeh

mute
 
Muáddi ohtâgâs rastalditmin maađij

Čapispieiniskodeh värrejeh jyehi ive tälvikuávlui já kesikuávlui kooskâst.[12] Tälvikuávluh láá vyeliláá ko kesikuávluh.[12] Varriimeh láá kuheh. Ovdâmerkkân Wyomingist toh láá suullân 250 km.[12]

Čapispieiniskodeh varriiškyetih čohčuv, vâi toh viältáččii täälvi korrâ šooŋâid.[13] Čapispieiniskodeh mušteh varrimkiäinuid, maid toh láá ovdil kiävttám.

Riiskah

mute

Maaŋgah ääših äštih čapispieiniskuudijd varriimij ääigi. Tagareh láá ovdâmerkkân šoŋŋâdâhnubástus já ulmuuh.[14][15] Moottorkiäinuh, urbaanlâš ovdánem, aaiđij huksim já luánduriggoduvâi uuccâm pieđgejeh kuudij eellimpirrâsijd já tovâtteh nuáskádâsâid.[16][17][18] Jotolâh koddá maaŋgâid kuudijd, já mađe eenâb jotolâh lii, te tađe täävjib čapispieiniskodeh kalgeh hilgođ ärbivuáválijd varrimkiäinuidis. Meiddei ulmui huksim ääiđih sättih estiđ kuudij rijjâ varriimijd.[19] Totkeeh láá huámášâm, ete ulmui tiet čapispieiniskoddenäälih láá kiäppánâm.

Fáádást eres soojijn

mute

Käldeeh

mute
  1. ↑ Mule Deer iucnredlist.org. Čujottum 28.5.2024. (eŋgâlâskielân)
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Odocoileus hemionus web.archive.org. Animal Diversity Web. Čujottum 28.5.2024. (eŋgâlâskielân)
  3. ↑ 2023 - 2024 Hunting Season Dates tpwd.texas.gov. Čujottum 28.5.2024. (eŋgâlâskielân)
  4. ↑ 4,0 4,1 North American Deer: Mule, Whitetail and Coastal Blacktail Deer web.archive.org. 15.3.2012. Mother Earth News. Čujottum 28.5.2024.
  5. ↑ 5,0 5,1 Burnie, David: Animal: The Definitive Visual Guide to the World's Wildlife. Dorling Kindersley Limited, 2011. ISBN 978-1-4053-6233-7.
  6. ↑ Sitka Black-tailed Deer Hunting Information, Alaska Department of Fish and Game www.adfg.alaska.gov. Čujottum 28.5.2024. (eŋgâlâskielân)
  7. ↑ 7,0 7,1 Mule deer www.britannica.com. Čujottum 29.5.2024. (eŋgâlâskielân)
  8. ↑ 8,0 8,1 Wilson, D. E. & Reeder, D. M. (toim.): Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference. 3rd ed. Johns Hopkins University Press, 2005. ISBN 978-0-8018-8221-0.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Heffelfinger, Jim: Deer of the Southwest: A Complete Guide to the Natural History, Biology, and Management of Southwestern Mule Deer and White-tailed Deer, s. 97–111. Texas A&M University Press, 2006. ISBN 1585445150.
  10. ↑ Mule Deer (Odocoileus hemionus) Fact Sheet web.archive.org. 2000. Colorado Natural Resources Conservation Service. Čujottum 29.5.2024. (eŋgâlâskielân)
  11. ↑ Mule Deer Fact Sheet web.archive.org. 15.9.2020. Čujottum 29.5.2024.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 Red Desert to Hoback Migration Assessment web.archive.org. 28.2.2021. Wyoming Migration Initiative. Čujottum 29.5.2024. (eŋgâlâskielân)
  13. ↑ New study: Migrating mule deer don't need directions eurekalert.org. Čujottum 29.5.2024. (eŋgâlâskielân)
  14. ↑ Impacts of climate change on migrating mule deer sciencedaily.com. Čujottum 29.5.2024. (eŋgâlâskielân)
  15. ↑ Aikens, Ellen O. et al.: Drought reshuffles plant phenology and reduces the foraging benefit of green‐wave surfing for a migratory ungulate. Global Change Biology, 2020, 26. ihekerdi, nr 8, s. 4215–4225. doi:10.1111/gcb.15169. ISSN 1354-1013. Artikkâl nettiversio. (eŋgâlâskielân)
  16. ↑ Sawyer, Hall & Kauffman, Matthew J. & Nielson, Ryan M.: Influence of Well Pad Activity on Winter Habitat Selection Patterns of Mule Deer. The Journal of Wildlife Management, 2009, 73. ihekerdi, nr 7, s. 1052–1061. doi:10.2193/2008-478. ISSN 0022-541X. Artikkâl nettiversio. (eŋgâlâskielân)
  17. ↑ Coe, Priscilla K. et al.: Identifying migration corridors of mule deer threatened by highway development. Wildlife Society Bulletin, 2015, 39. ihekerdi, nr 2, s. 256–267. doi:10.1002/wsb.544. ISSN 1938-5463. Artikkâl nettiversio. (eŋgâlâskielân)
  18. ↑ New Study Finds That Expanding Development Is Associated With Declining Deer Recruitment Across Western Colorado newsroom.wcs.org. Čujottum 29.5.2024. (eŋgâlâskielân)
  19. ↑ Abandoned Fencing Is Detrimental to Mule Deer and Other Wildlife johninthewild.com. Čujottum 29.5.2024. (eŋgâlâskielân)
Viežžum saajeest "https://smn.wikipedia.org/w/index.php?title=Čapispieiniskodde&oldid=105155"