Ive 2023 sämitiggevaaljah (Suomâ)
Ive 2023 Suomâ sämitiggevaaljah uárnejuvvojii čohčâmáánu 4. – roovvâdmáánu 2. peeivij 2023. Vaaljâin väljejuvvojii ohtsis 21 jesânid já nelji värijeessân sämitige 2024–2027 vaaljâpajan. Taat lâi 7. kerdi, ko sämitiggevaaljah uárnejuvvojii Suomâst.
Jyehi sämmilij päikkikuávlu kieldâst (Iänudâh, Aanaar, Ucjuuhâ já Suáđigil) väljejuvvojeh ucemustáá kulmâ ovdâsteijee. Uási iävtukkâsâin väljejuvvoo jienâmere mield. Ive 2023 vaaljâin lijjii 34 iävtukkâssâd.[1]
Sämitiigán väljejum ulmuuh já jienâlovoh
muteSämitige vaaljâlävdikodde adelij čuákkimstis roovvâdmáánu 4. peeivi 2023 sämitiggevaaljâi lopâlijd puátusijd. Sämitiggevaaljâi jienâstemprooseent lâi 51,63.[2]
Iänudâh
mute- Tuomas Aslak Juuso, 150
- Pigga Keskitalo, 132
- Ulla-Maarit Magga, 119
Värijeessân:
Aanaar
mute- Anu Avaskari, 198
- Anni Koivisto, 186
- Leo Aikio, 148
Värijeessân:
- Marjaana Aikio, 55
Suáđigil
mute- Karen-Anni Hetta, 85
- Armi Palonoja, 46
- Juha Alakorva, 45
Värijeessân:
- Matti Aikio, 27
Ucjuuhâ
mute- Asko Länsman, 134
- Anne Nuorgam, 132
- Leena Niittyvuopio-Jämsä, 110
Värijeessân:
- Pentti Pieski, 81
Jienâmere mield väljejum ulmuuh
mute- Inka Musta, 163
- Pirita Näkkäläjärvi, 124
- Aslak Pekkala, 110
- Janne Hirvasvuopio, 109
- Nilla Tapiola, 105
- Tauno Ljetoff, 97
- Veikko Feodoroff, 94
- Marko Katajamaa, 89
- Toivo Lukkari, 87
Puohah iä uážžum jienâstiđ
muteSämitiggevaaljâi ääigi lâi ennuv savâstâllâm tast, kiäst lii jienâstemvuoigâdvuotâ já kiäst vist ij. Motomáid ulmuid vuoigâdvuotâ kulluđ Sämitige vaaljâluvâttâlmân lii lamaš jo muádlov ihheed äšši, mast uáinuh láá čuuvtij juáhášum. Maddârijdis kielâ monâttâm ulmuuh uccii vuoigâdvuođâ vaaljâluvâttâlmân kulluumân vistig Sämitige vaaljâlävdikoddeest, já hilgum miärádâs maŋa sij vaidii ääšist alemuu haldâttâhriähtán. Motomeh ulmuuh merkkejuvvojii vaaljâluvâttâlmân alemuu haldâttâhrievti miärádâssáin.[1]
Ive 2023 vaaljâin jienâstem ulguubel kočâttuvvojii 98 olmožid, kiäh lijjii lamaš merkkejum alemuu haldâttâhrievti miärádâssáin Sämitige vaaljâluvâttâlmân. Taah ulmuuh iä peessâm ollágin jienâstiđ vaaljâin. Uásist sist ličij lamaš mielâ jienâstiđ.[1]
Vaaljah kalgeh uárnejuđ uđđâsist
muteNjuhčâmáánu 27. peeivi 2024 alemus haldâttâhriehti meridij, et ive 2023 sämitiggevaaljah kalgeh uárnejuđ uđđâsist, tastko toh iä lamaš laavâ miäldásiih. Suijân toos lii tot, et vaaljâluvâttâlmân iä lamaš merkkejum motomeh ulmuuh, kiäin alemuu haldâttâhrievti mielâst lii vuoigâdvuotâ jienâstiđ sämitiggevaaljâin. Tastko vaaljâi puáttus ij pyevti innig vuoigiđ, te vaaljâid kalga orniđ uđđâsist.[3][4]
Čohčuv 113 olmožid vaidii alemuu haldâttâhriähtán tast, et vaaljâlävdikodde ij lamaš tuhhiittâm sii ive 2023 vaaljâluvâttâlmân. Alemus haldâttâsriehti tuhhiittij ohtsis 72 väidimid. Miärádâs mield taah 72 olmožid kalgeh tääl merkkejuđ ive 2023 vaaljâluvâttâlmân. Ohtâ väidee keesij väidimis, já loopah hilgojii tâi paccii tuđhâhánnáá.[3][4]
Alemuu haldâttâhrievti miärádâs mield Sämitige jesâneh já värijesâneh, kiäh väljejuvvojii komettum vaaljâin, uážžuh juátkiđ tassaažân ko uđđâ vaaljâi puáđus lii tuhhiittum virgálávt.[3][5]
Alemuu haldâttâhrievti miärádâs mield uđđâ vaaljâin kalga kevttiđ vaaljâluvâttâllâm, mon Sämitige vaaljâlävdikodde tuhhiittij virgálávt kiđđuv 2023. Toos kalga kuittâg lasettiđ taid 72 olmožid, kiäin alemuu haldâttâhrievti mielâst lii vuoigâdvuotâ jienâstiđ sämitiggevaaljâin. Uđđâ vaaljâin ij kuittâg uážu kevttiđ komettum vaaljâin kevttum iävtukkâslisto, tastko vaaljâluvâttâllâm ulguubel pááccám ulmuin ij lah lamaš máhđulâšvuotâ riemmâđ iävtukkâssân.[3][5]
Uđđâ vaaljah uárnejuvvojeh suulân kyevti mánuppaje keččin alemuu haldâttâhrievti miärádâsâst.[3][5]
Väidim olmoošvuoigâdvuotâkomitean
muteSämitige stivrâ meridij čuákkimstis cuáŋuimáánu 29. peeivi 2024, ete tot addel jieijâs torjuu toos, ete stiivrâ jesâneh vuáláčäälih oovtâst olmoošvuoigâdvuotâväidim OA olmoošvuoigâdvuotâkomitean ääšist, mii kuáská vaaljâluvâttâlmân já valjáid.[6][7]
Olmoošvuoigâdvuotâväidim kuáská alemuu haldâttâhrievti (AHR) 27.3.2024 adelem miärádâssáid Sämitige valjâluvâttâlmist já sämitiggevaaljâin. AHR meridij merkkiđ 65 olmožid Sämitige ive 2023 vaaljâluvâttâlmân Sämitige orgaanij miärádâsâi vuástásávt já orniđ sämitiggevaaljâid uđđâsist.[6][7]
OA olmoošvuoigâdvuotâorgaanáid puáhtá toohâđ ohtâgâsväidimijd priivaat olmožin teikâ priivaat ulmui juávkun kullen, jis uáiná, ete lii luávkkájum miinii tähidum vuoigâdvuođâid, mii lii almottum OA olmoošvuoigâdvuotâsopâmušâin tâi toi valjimiävtulijn pevdikiirjijn.[6][7]
Meiddei Sämitige tievâsčuákkim savâstâlâi 12.4.2024 AHR majemuin čuávdusijn. Čuákkim eenâblovo čielgâ uáinu lâi, et koččâmuš lii algâaalmugvuoigâdvuođâi já olmoošvuoigâdvuođâi luávkkáámijn.[6][7]
Iivij 2019 já 2022 OA olmoošvuoigâdvuotâkomitea já näliolgoštem vuástásâš komitea (CERD) adelii Suomân laŋgâtteijee čuávdusijd sämitiggelaavâ tulkkuumist já kenigittii Suomâ tärhistiđ, et laahâ kunnijât sämmilij jiešmeridemvuoigâdvuođâ.[6][7]
Sämitiigán väljejum ulmuuh já jienâlovoh
muteSämitige vaaljâlävdikodde adelij čuákkimstis syeinimáánu 3. peeivi 2024 sämitiggevaaljâi lopâlijd puátusijd. Sämitiggevaaljâi jienâstemprooseent lâi 48,08.[8]
Iänudâh
mute- Tuomas Aslak Juuso, 122
- Ulla-Maarit Magga, 87
- Niko-Mihkal Valkeapää, 58
Värijeessân:
- Pigga Keskitalo, 52
Aanaar
mute- Kari Kyrö, 217
- Pirita Näkkäläjärvi, 188
- Anni Koivisto, 184
Värijeessân:
- Marjaana Aikio, 36
Suáđigil
mute- Karen-Anni Hetta, 64
- Juha Alakorva, 43
- Armi Palonoja, 39
Värijeessân:
- Matti Aikio, 35
Ucjuuhâ
mute- Asko Länsman, 125
- Anne Nuorgam, 120
- Leena Niittyvuopio-Jämsä, 120
Värijeessân:
- Antti Sujala, 56
Jienâmere mield väljejum ulmuuh
mute- Inka Kangasniemi, 180
- Inka Musta, 129
- Anu Avaskari, 121
- Leo Aikio, 113
- Janne Hirvasvuopio, 109
- Tauno Ljetoff, 104
- Nilla Tapiola, 87
- Veikko Feodoroff, 78
- Aslak Pekkala, 77
Käldeeh
mute- ↑ 1,0 1,1 1,2 Olthuis, Marja-Liisa: Sämitiggevaaljâi vuosâpuátuseh láá puáttám anarasaavis.fi. 3.10.2023. Čujottum 30.3.2024.
- ↑ Saamelaiskäräjävaalien tulos web.archive.org. Čujottum 30.3.2024. (suomâkielân)
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Brecciaroli, Fabrizio: Ive 2023 sämitiggevaaljah kalgeh uárnejuđ uđđâsist anarasaavis.fi. 30.3.2024. Čujottum 30.3.2024.
- ↑ 4,0 4,1 AHR: Sämitiggevaaljâid kalga uđâdiđ Korkein hallinto-oikeus. Čujottum 30.3.2024.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Saamelaiskäräjien vuoden 2023 vaalit on määrätty uusittavaksi Yle Uutiset. 27.3.2024. Čujottum 30.3.2024. (suomâkielân)
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Schreck, Jasmina: Sämitige stivrâ meridij väidiđ olmoošvuoigâdvuotâkomitean vaaljâluvâttâlmân já valjáid kyeskee ääšist anarasaavis.fi. 10.5.2024. Čujottum 10.5.2024.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 Sämitige stivrâ tuárju olmoošvuoigâdvuotâväidim toohâm ääšist, mii kuáská valjâluvâttâlmân já valjáid Sämitigge. 30.4.2024. Čujottum 10.5.2024.
- ↑ Saamelaiskäräjävaalien tulos web.archive.org. Čujottum 2024-07-04ietf-kielâkoodi=fi.