Stuorrâapollo
Stuorrâapollo (Parnassius apollo) lii peivipiäivááloddái šlaajâ, mii kulá riitaarpiäivááloddái (Papilionidae) hiäimun, apollopiäivááloddái (Parnassiinae) vyelihiäimun já apollopiäivááloddái (Parnassius) suuhân. Tot lii Suomâ stuárráámus peivipiäivááloddááš. Stuorrâapollo lii finnim noomâs kreikkalii já roomaanlii immeel Apollo mield.
| Stuorrâapollo Parnassius apollo (Linnaeus, 1758) |
|
|---|---|
 |
|
| Tile | LC (eellimvuáimálâš)[1] |
| Tile Suomâst | EN (tuođâlávt uhkevuálásâš)[2] |
 |
|
 |
|
Tieđâlâš luokittâllâm |
|
| Doomeen | Sellâvááimusliih Eucarya |
| Kodde | Elleekodde Animalia |
| Uáiviráiđu | Lođâsjuálgásiih Arthropoda |
| Vyeliráiđu | Kuuđâjuálgásiih Hexapoda |
| Luokka | Tivreh Insecta |
| Lahko | Piäivááloddááh Lepidoptera |
| Vyelilahko | Glossata |
| Suuhâ | Apollopiäivááloddááh Parnassius |
| Šlaajâ | apollo |
Olgohäämi já stuárudâh
mute
Stuorrâapollo vuáđuivne lii vielgâd. Jieškođe-uv ovdâsuájást láá 4–5 čapis tiälhu, já jieškođe-uv monnjâsuájást láá kyehti stuorrâ ruopsis tiälhu, main láá čapis robdâ já vielgis vááimus.
Stuorrâapollo lii uáli stuorrâ piäivááloddááš. Ton suájákeejij koskâ lii 6,2–9,5 cm.[2]
Suovsah
muteStuorrâapollo suovsah láá saameetčappâdeh já fiijnâkuolgâgeh.[2] Ertpeeleest täin láá ooraans tiälhuh. Uáivi lii ucce, juurbâs já čappâd. Osmeterium lii fiskislágán.[2]
Suovsâi kukkodâh lii 34–45 mm.[2] Täi skuáppu lii suullân 25 mm, já ton vuáđuivne lii ruopsisruškâd. Skuápu alne lii čuávjájeijee vielgis "pice".[2][3]
Lavdâm
mute
Šlaajâ tiättoo masa ubâ Euroopist sehe stuorrâ uásist Aasia. Suomâst stuorrâapollo tiättoo enâmustáá Maadâviestâr-Suomâ suáluikuávluin já Ålandist (häämist Parnassius apollo f. geogr. fennoscandicus). Toos lasseen stuorrâapolloin lii onnáá peeivi noonâ sisâeennâmnääli Uusimaast-uv (häämist Parnassius apollo f. geogr. finmarchicus).[3]
Saimaa suáluikuávlust stuorrâapollonääli lappui 1970–1980-lovoin.[4] Iivij 2010–2011 lâi haahâ, mon ulmen lâi iällááttiđ šlaajâ Saimaa suáluikuávlust, mut tot ij luhostum.[4] Stuorrâapollonääli (Parnassius apollo f. geogr. carelius) lii lappum Jävri-Suomâst.[3]
Lahâaasâtmist
muteStuorrâapollo mainâšuvvoo Euroop union luándudirektiiv labdosist IV.[2] Suomâst tot lii uáli uhkevuálásâš šlaajâ, já tot lii rávhuidittum nannaam-Suomâst luándusuojâlemasâttâssáin.[2][5][6] Uccâapollo já stuorrâapollo rávhuidittojii ive 1976 vuossâmužžân tivrešlaaijân Suomâst.[4]
Kovegalleria
mute-
♀ -
♀△ -
♂ -
♂ △
Fáádást eres soojijn
mute
Wikimedia Commonsist láá koveh teikkâ eres tiätuvuárháh fáádást Stuorrâapollo.
Käldeeh
mute- ↑ Apollo Parnassius apollo (Versio 2024-2) IUCN Red List of Threatened Species. Čujottum 15.11.2024. (eŋgâlâskielân)
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 Isoapollo (apollo) – Parnassius apollo 2019. Suomen Lajitietokeskus. Čujottum 14.11.2024. (suomâkielân)
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Isoapollo Suomen perhoset. Čujottum 15.11.2024. (suomâkielân)
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Apollon palautusyritys Saimaan saaristoon Etelä-Karjalan Allergia- ja Ympäristöinstituutti. 2012. Vyerkkejum 27.8.2016. Čujottum 15.11.2024. (suomâkielân)
- ↑ Mattus, Ilmari: Piäivááloddááh. Anarâš-kalender 2011, 2011. Anarâškielâ servi ry.
- ↑ Apollo Parnassius apollo Luontoportti. Čujottum 15.11.2024. (suomâkielân)