Sojuz

Sojuz (ruošâkielân Союз, liitto) lii ryeššilâš komovuotâskiijpâ, mon Sergei Koroljov vuávái Sovjetlito komovuotâohjelm várás. Skiijpah páččojeh Sojuz-kyeddimrakettáin (su. kantoraketti) já toh láá Sojuz-komovuotâohjelm uási. Skiijpâst láá aigij mield rahtum maaŋgah versioh.

Ive 2015 räi skiijpâ sierâ versioin láá tohhum paijeel 120 luhostum kirdemid.

Sojuz-komovuotâskiijpâst láá kulmâ uási: juurrâmrađemooduul, siäivummooduul já huolâttâsmooduul.

Juurrâmrađemooduul

Ovdemuš uási skiijpâst lii juurrâmrađemooduul. Tot ana sistees puoh piergâsijd, maid siäivudijn ij taarbâš, tego testampiergâsijd, kameraid já noođijd. Tot puáhtá sisanneed meiddei máhđulii telagistemsajattuv. Juurrâmrađemooduul puáhtá táárbu mield sierriđ siäivummodulist, já talle tot tuáimá áimulukkân.

Sojuz kosmonautij orroomsajeh lasanii kirdem ääigi čuuvtij ton maŋa ko ovdebáin almadittum (su miehitetty) komovuotâkapselijn kevttum teknisiih piergâseh sirdojii juurrâmrađemodulân. Juurrâmrađemooduul puovtij huksiđ keppisubbon ko maccâmkapsel, tastko tom ij taarbâš suoijiđ Eennâm áimukiärdán maccâm várás. Apollo-komovuotâskiijpâ koččommodulist lâi kuulmâ astronaut várás kuuđâ kuđâhâsmeetter aassâmsaje, já ton massa lâi 5 000 kiillud. Sojuzist siämmáá stuárusii astronautjuávhu várás lâi saje 9 kuđâhâsmeetterid. Taat saje lâi iänááš-uv juurrâmrađemodulist.

Siäivummooduul

Siäivummooduul kosmonauteh kevttih skiijpâ päčimist já meiddei Enâmân maccâmist. Siäivummooduul oolâ lii pieijum spesialase, mii iästá sistile kummoom talle ko skiijpâ kirdá korrâ liävttoin áimukeerdi čoođâ Enâmân macâdijn. Siäivummooduul liähtu šadda hitásubbon vistig-uv áimukeerdi vuástus keežild já nubben meiddei liävtukepidemsuoivui keežild, tassaažân ko váldusuoivâ lekkâs já hidásmit skijpâ liävtu eennâm asan siäivudijn. Timmâ siäivum visásmiteh meetter aloduvâst tuáimee liävtukepidemraketteh, moh láá pieijum liegâsvuotâkoolbâ tuáhá.

Ohtân siäivummooduul vuávám vátámâšâin lâi tot, et skiijpâst kalga leđe stuárráámus máhđulâš volumetrisâš pehtilvuotâ (siskáldâs saijaavuotâ jyehimáin ruŋgo vijđoduvváin). Pyeremus häämi tađe várás ličij pállu. Pállu ij kuittâggin adde luptimvyeimi já tot pyevtittičij ballistlii maccâm áimukiärdán. Ballistlâš maccâm áimukiärdán lii astronauttijd varâlâš tondiet ko skiijpâ keeppid liävtus čuuvtij. Áimukiärdán sirdum maŋa tot iästá skiijpâ stivrim meddâl juurrâmraađeest. Taandiet Sojuz maccâmkapselân väljejui "vyeijimčuovâ" häämi. Tast lii páálu hámásâš ovdâuási, moos lii lohtum páálunálásâš liegâsvuotâkolbâ njuáidus lávuluváin (čiččâm cekkid). Vyeijimčuováid paldâlistem lii čielgiimist toin naalijn, et Sojuz vuávám ääigi masa jo puoh vyeijimčuovah lijjii jurbâdeh.

Huolâttâsmooduul

Skiijpâ tyehiuásist lii huolâttâsmooduul. Tot lii farppâl hámásâš teedâvuovdâ, mast láá vuáháduvah liegâsvuođâ haaldâšmân, šleđgâvyeimi käldee, kuhesmääđhi radio, radiotelemetria- sehe stelliildâsheiviittemvuáhádâh já haldâšemvuáhádâh. Huolâttâsmooduul teedâthánnáá uásist láá skiijpâ váldu- já värimotoreh - kiddis puáldámuš kevttee uigâmvyeimivuáhádâh juurrâmraađeest operistem já tobbeen meddâlpuáttim várás. Skiijpâst láá meiddei smavvâlatkiitteijee raakeetmotoreh stelliildâs tivomân. Huolâttâsmooduul ulguubeln láá stelliildâsheiviittemvuáháduv sensoreh já piäivášpaneleh, maid puáhtá stelliđ piäváá kulij taid jorgeetmáin.