Silbo Gomero
Silbo Gomero ađai El Silbo (espanjakielân silbo 'njuurgâs') lii kielâ, mon viestâdem tábáhtuvá njurgiitmáin. Kielâ kiävttoo Kanariasuolluid kullee La Gomera -suollust. Njurgum kielâin Silbo Gomerost láá enâmustáá kevtteeh maailmist.[1]
Historjá mute
Suolluu ässeeh láá viestâdâm Silbo Gomero peht jo ovdil ko vuossâmuuh euroopliih pottii Kanariasuolluid 1400-lovvoost. Njurgum kielâ vuáđđun lâi talle suollui algâaalmug ađai guanchij kielâ. Talle ko espanjaliih väldideijeeh väldidii Kanariasuolluid, njurgâsijd sovâttii espanjakielân, já meid espanjaliih kevtiškuottii Silbo Gomero.
1960-lovvoost ennuv ulmuuh värrejii La Gomerast meddâl eres soojijd (tego Kuuban, Venezuelan já Teneriffan). Forgâ tast maŋa puhelimeh šoddii suollust táválâžžân, mii merhâšij tom, ete Silbo Gomero ij lamaš innig nuuvt tarbâšlâš ko ovdil. Meiddei uđđâ luodah kepidii Silbo Gomero merhâšume kiellân, mii kulloo pyereest meid taggaar kuávlust, kost láá ennuv váráduvah, leevih já kanjoneh. Njurgâsij jienâ kulloo joba muádi kilomeetter keččin.[2]
1970- já 1980-lovvoin kielâ kevtteeh lijjii innig tuše muádis. 1990-lovo aalgâst Silbo Gomero kiäsutškuođij kuittâg oppeet ulmuid, ko ärbivuovijd halijdii anneeđ huolâ.[2] Ive 1999 rääjist Silbo Gomero lii lamaš págulâš aamnâs puoh škoovlâin La Gomera-suollust.[3] Máttááttâs uárnejuvvoo puoh 6–14-ihásâš párnáid. Silbo Gomero škovliittâsâst kiävttoo Silfateo-meetood, moin lii máhđulâš čäälliđ já luuhâđ njurgum kielân. Silfateo-meetood lii keksim Silbo Gomero kielâmiäštár Isidro Ortiz.[4]
Onnáá peeivi kevttim mute
Masa puoh La Gomera ässeeh (suullân 22 000) iberdeh Silbo Gomero. Stuárráámus uási ässein mättih kevttiđ tom, eromâšávt puáris já nuorâ ulmuuh.[5] Suijân toos lii tot, ete ulmuuh, kiäh láá šoddâm ovdil 1950-lovvoost, láá oppâm kielâ vaanhimijnis. Nuorâbeh suhâpuolvah, kiäh láá jottáám škoovlâ 1999 maŋa, láá oppâm Silbo Gomero škoovlâst.
Veikkâ Silbo Gomero kevttim vijđánij ton historjá ääigi La Gomerast eres Kanariasuolluid, onnáá peeivi kielâ kiävttoo La Gomera ulguubeln innig oovtâ Kanariasuollust, El Hierrost, kost puáris ässeeh kevttih tom tyellitälli.[3]
Silbo Gomero ij kevttuu tuše páihálij ässei kooskâst. Meid turistijn lii máhđulâšvuotâ uápásmuđ kielân motomijn raavâdviäsuin La Gomerast, kost uárnejuvvojeh Silbo Gomero čáittuseh.[2]
Kielâ rááhtus mute
Silbo Gomerost láá kyehti vookaal viiđâ espanjakielâ vookaal saajeest. Aaleeb njuurgâs (i) meerhâš i já e espanjakielâst. Vyeligub njuurgâs (a) vuod meerhâš a, o teikkâ u espanjakielâst. Nelji njurgum konsonant västideh puoh espanjakielâ konsonantijd.[4] Njurgâseh iäráneh nubijnis nuottâaloduv já jotkuuvâšvuođâ mield.[5]
Fáádást eres soojijn mute
Käldeeh mute
- ↑ Written in the Wind documentary Francesca Phillips. Čujottum 15.8.2022. (eŋgâlâskielân)
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Silbo gomero: A whistling language revived BBC News. 11.1.2013. Čujottum 15.8.2022. (eŋgâlâskielân)
- ↑ 3,0 3,1 Richard Franks: The Spanish island that communicates by whistle www.bbc.com. Čujottum 15.8.2022. (eŋgâlâskielân)
- ↑ 4,0 4,1 Aristoteleen kantapää: Gomeran vihellyskieli silbo | Yle Areena – podcastit areena.yle.fi. Čujottum 15.8.2022. (suomâkielân)
- ↑ 5,0 5,1 5,2 UNESCO - Whistled language of the island of La Gomera (Canary Islands), the Silbo Gomero ich.unesco.org. Čujottum 15.8.2022. (eŋgâlâskielân)