Botswana
Botswana täsiväldi ađai Botswana lii staatâ Afrikist. Ton uáivikaavpug lii Gaborone.
| Botswana täsiväldi Republic of Botswana (eŋgâlâskielân) Lefatshe la Botswana (setswanakielân) |
|
|---|---|
 lippu |
 vaakun |
 |
|
| Staatâhäämi | parlamentaarlâš täsiväldi |
| President | Duma Boko |
| Uáivikaavpug | Gaborone |
| Eres kaavpugeh |
Francistown Molepolole |
| Vijđodâh | 581 730 km² |
| – sisčääci |
2,7 % |
| Ässeeloho (2024) | 2 527 092 |
| – ässeesaahâdvuotâ | 4 ässed/km² |
| – aalmugstuárrum | 2,08 % (2020) |
| Virgáliih kielah |
eŋgâlâskielâ setswanakielâ |
| Vaaluut | pula (BWP) |
| Äigi | UTC+2 |
| Jiečânâsvuotâ | |
| – Ovtâstum kunâgâskoddeest | 30.9.1966 |
| Uánádâs | BW |
| Jotolâh | čižetpiälásâš |
| Sundenummeer | +267 |
| Aalmuglâšlaavlâ | Fatshe leno la rona |
|
|
|
Historjá
muteKhoisankielâi sárnooh láá aassâm Botswanast maaŋgâid tuháttijd iivijd.[1]
Botswana siste lijjii 1800-lovvoost suáđih jieškote-uvlágánij aalmugij kooskâst, moi suijân lijjii sehe eurooplij kolonialismstaatâi enâmânpuáttim já páihálij ulmui varriimeh staatâ siste.[2] Ive 1876 Botswana kunâgâs koijâdij brittilijn iše enâmis suojâlmân, mutâ brittilijd ij kiäsuttâm oovtâstpargo, peic sij vuáđudii Betšuanaeennâm protektoraat, mii lâi uási brittilâš imperium.
Čohčâmáánu 30. peeivi 1966 Botswanast šoodâi jiečânâs demokratia.[3]
Eennâmtiätu
muteBotswana vijđodâh lii 581 730 km², mast 566 730 km² lii eennâm já 15 000 km² čääci.[3] Vijđoduv mield Botswana lii maailm 50. stuárráámus staatâ.[3]
Sajadâh já rääjih
muteBotswana lii siseennâmstaatâ máddáápiäláá Afrikist. Ton ránnjástaatah láá Namibia, Maadâ-Afrik, Sambia já Zimbabwe. Botswanast staatârääjih láá ohtsis 4 347,15 km.[3] Kuhemus rääji lii rääji Maadâ-Afrikáin, mii lii 1 969 km.[4] Uánihumos rääji vist lii 0,15 km rääji Sambiain.[4] Botswana lii siseennâmstaatâ, já te tast ij lah merâriddo ollágin.
Haldâttâh já politiik
muteBotswana staatâhäämi lii parlamentaarlâš täsiväldi.[3] Botswana staatâhovdâ lii täsivääldi president. Tááláš president lii Duma Boko. Botswanast lii Afrik stáđásumos já demokraatlumos haldâttâh.[2]
President
mute- Válduartikkâl: Botswana täsivääldi president
Tast maŋa ko Botswana šoodâi jiečânâssân ive 1966, täsivääldi puoh presidenteh lijjii siämmáá piäláduvvâst ađai Botswana demokraatlii piäláduvvâst ive 2024 almolij vaaljâi räi.[5] Talle oppositiopiäládâh vuoitij vaaljâid, já skammâmáánu 1. peeivi 2024 Demokraatlii nubástus arvesyeji saavâjođetteijee Duma Boko algâttij president virgeest.
Ekonomia
muteBotswanast ulmuuh iä taarbâš kierdâđ kievhivuođâst já neelgist nuuvt ennuv ko maaŋgâin eres Afrik staatâin, ko timanteh já eres ruukih láá išedâm Botswana jáválduđ. Botswanast kávnojeh ennuv timanteh, já enâmist láá-uv maaŋgah tiimaantkuáivuttuvah. Ive 2023 Botswana tiimaantpuovtâdem lâi suullân kulmâ miljard eurod. Tiimaantpuovtâdem lii Botswana tergâdumos ruttâkäldee.[6]
Jotolâh
muteMaađijjotolâh
muteBotswanast lii čižetpiälásâš jotolâh.[7]
Viehâdâh
muteÄsseeloho
muteBotswanast ääsih suulân 2,5 miljovn olmožid (ive 2024).[8]
Kielah
muteVirgáliih kielah Botswanast láá eŋgâlâskielâ já setswanakielâ (aalmugkielâ).
Tiervâsvuotâ
muteBotswanast lii ohtâ viärráámuin HIV-tiilijn maailmist. HIV-positiivlij ulmui meeri lii olluv. Meid eres njuámmootaavdah tego tuberkulos já malaria láá ennuv.[7]
Fáádást eres soojijn
mute
Wikimedia Commonsist láá koveh teikkâ eres tiätuvuárháh fáádást Botswana.
Käldeeh
mute- ↑ History of Botswana www.britannica.com. 22.8.2024. Čujottum 23.8.2024. (eŋgâlâskielân)
- ↑ a â Botswana globalis.fi. 20.1.2022. Vyerkkejum 22.6.2020. Čujottum 23.8.2024. (eŋgâlâskielân)
- ↑ a â b c č Explore All Countries — Botswana The World Factbook. Čujottum 8.11.2024. (eŋgâlâskielân)
- ↑ a â Botswana web.archive.org. 15.10.2015. The World Factbook. Čujottum 23.8.2024. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Savage, Rachel: Botswana president concedes defeat in election after party’s six-decade rule The Guardian. 1.11.2024. Čujottum 8.11.2024. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Olthuis, Marja-Liisa: Maailmhistorjá nubben stuárráámus tiimaant kavnum Botswanast anarasaavis.fi. 23.8.2024. Čujottum 23.8.2024. (suomâkielân)
- ↑ a â Botswana: matkustustiedote um.fi. Ulkoministeriö. Čujottum 23.8.2024. (suomâkielân)
- ↑ Botswana Population (2024) www.worldometers.info. Čujottum 23.8.2024. (eŋgâlâskielân)